जागतिक हृदय दिन विशेष
हृदयविकार : प्रतिबंधात्मक उपाय

जगभरात जागतिक हृदय दिन साजरा होत असताना भारतात वाढत्या हृदय रोगाचे प्रमाण हे निश्चितच धोक्याची सुचना आहे. जर योग्य काळजी घेतली तर आपण हृदयरोगास निश्चितच टाळू शकतो. मात्र, त्यासाठी प्रतिबंधात्मक नियम पाळणे आवश्यक आहे. प्रस्तुत लेखात हृदयविकाराचे प्रमाण आणि त्यास कसे टाळावे, यासंबंधी जाणून घेण्याचा प्रयत्न करूया.
भारतात हृदयविकाराचे प्रमाण बघितले तर प्रत्येक ३३ सेकंदाला एक व्यक्ती हृदयविकाराच्या झटक्याने मृत्यु पावतो. शिवाय मधूमेहाचे सर्वाधिक रुग्ण भारतात आहेत व प्रत्येक मधूमेह रुग्णास हृदयविकार असल्याचे गृहित धरतोच. एकूणच जगभरातील सर्वाधिक हृदयविकाराचे रुग्ण भारतात आहेत. आणखी एक बाब म्हणजे भारतीयांना नैसर्गिकरीत्याच हृदयविकाराची जोखिम आहे; कारण आपल्या रक्तवाहिन्यांचा आकार पाश्चिमात्यांच्या तुलनेत छोटा आहे. शिवाय हृदयाच्या एकाहून अधिक रक्तवाहिन्यांमध्ये ब्लॉकेज निर्माण होण्याचे प्रमाणही अधिक आहे. दुसरं म्हणजे वाढती लोकसंख्या व त्यामुळे निर्माण झालेली स्पर्धा, ताणतणाव, बदलती जीवनशैली आणि प्रदुषण देखील हृदयविकाराला पुरक ठरत आहेत. दहा वर्षापूर्वी चाळीशीच्या खालील एखाद दुसर्‍या रुग्ण हृदयविकाराच्या झटक्याने इस्पितळात भरती व्हायचा. आता मात्र, शंभरातील ३० रुग्ण हे हमखास चाळीशीच्या खालील असतात.
आता आपण बघितलं की, आपल्याला ह्रदयरोगाची अधिक जोखिम आहे. आपण हृदयरोग टाळण्यासाठी निश्चितच प्रयत्न केला पाहिजे. पण हृदयरोगाला टाळू शकणार नाही असे दोन घटक असतात, ते म्हणजे वय व अनुवांशिकता. या जोखिमा टाळता येणे शक्य नाही. पण जसंजसे वय वाढते किंवा अनुवांशिकदृष्टीने हृदयविकाराची संभावणा असल्याचे लक्षात आले, तर टाळता येण्यायोग्य घटकांवर कार्य केले पाहिजे. टाळण्यायोग्य घटकांमध्ये रक्तदाब व मधूमेह, धुम्रपान व बैठी जीवनशैली आणि लठ्ठपणा व उच्च कोलेस्ट्रॉलची मात्रा या बाबींचा समावेश होतो. योग्य दिनचर्या व आहाराने या जोखिमा निश्चितच टाळता येतात. विशेष म्हणजे वय वाढत असताना, या जोखिमांना टाळण्यासाठी कार्य केले पाहिजे.

आपण जशी आर्थिक गुंतवणूक करतो तर काही वर्षांनी परतावा मिळतो. अगदी त्याच प्रकारे जेव्हा रोज व्यायामाची गुंतवणूक करू तर जीवनात परतावा मिळेल. पण व्यायामाच्या अभावी हृदयरोगाची जोखिम वाढत आहे. मात्र, रोज पंधरा मिनिटे व्यायाम केला तरी हृदयविकाराची जोखिम १४ टक्क्यांम्नी कमी होते.

आपण जशी आर्थिक गुंतवणूक करतो तर काही वर्षांनी परतावा मिळतो. अगदी त्याच प्रकारे जेव्हा रोज व्यायामाची गुंतवणूक करू तर जीवनात परतावा मिळेल. पण व्यायामाच्या अभावी हृदयरोगाची जोखिम वाढत आहे. मात्र, रोज पंधरा मिनिटे व्यायाम केला तरी हृदयविकाराची जोखिम १४ टक्क्यांम्नी कमी होते.

व्यायामासंदर्भात काही महत्त्वाच्या बाबी समजून घेणे प्रत्येकाला आवश्यक आहे. कमीत कमी किती व्यायाम करावा, असा प्रश्न नेहमीच हृदयरोग तज्ज्ञांना विचारल्या जातो. आठवड्यातून पाच दिवस कमीत कमी ३० मिनिटं मध्यम तीव्रतेचा (मॉडरेट इंटेंसिटी) व्यायाम करणे अपेक्षित आहे. म्हणजे असा व्यायाम की, जो करताना व्यक्ती आपल्या भवतालच्या व्यक्तीसोबत बोलू शकतो, त्यास दम लागत नाही. रोज चालणे वा जॉगिंग या व्यायाम प्रकारात मोडते. किंवा आठवड्यातून तीन दिवस २५ मिनिटं थोडा तीव्र व्यायाम करणे अपेक्षित आहे. हा व्यायाम करताना दम लागतो व आपल्या बाजूला असलेल्या व्यक्तीशी बोलणे शक्य नसते. धावणे व जलतरण या व्यायाम प्रकारात मोडतो. शिवाय दोन दिवस वजन उचलून स्वतःच्या क्षमता वाढविण्याचा व्यायामा ज्यास वेट ट्रेनिंग म्हणतात, तो देखील करणे आवश्यक आहे. मात्र, व्यायामाचा अतिरेक व्हायला नको.